शरण्य सबमिशन

आता हा माउस कुठे ठेवायचा असे म्हणून थोड्या कागदांचे दुसरीकडे पुनर्वसन करण्याचा मी प्रयत्न केला पण एक कागद सरकताच दुसऱ्याने त्या जागेवर अतिक्रमण केले. त्या भानगडीत माझे लक्ष गुंतल्याचे पाहून एका पेन्सिलीने टेबलावरून उडी मारून आत्महत्येचाही प्रयत्न केला. पुस्तके वगैरे दांडगट मंडळी माझ्या झटापटीला दाद देत नव्हतीच. पण मधेच कळफलकाच्या कडा सर करून नसत्या कळा दाबून विरोध व्यक्त करत होती. त्यांचा एका हाताने कळफलकावरून कडेलोट केला तर त्या धक्क्याने कोपर्‍यातले पुस्तकांचे डोलारे डोला रे डोला रे करायला लागले. परिस्थिती हाताबाहेर जायला लागली आणि एफ् एम ने सुरात सूर मिसळला "इन्किलाब झिन्दाबाद".

माझे धाबे दणाणले होते. सामानांचा असामान्य लढा चालू होता माझ्याविरुद्ध, तोही असहकाराच्या शांततामय मार्गाने. लगेच मागल्याच आठवड्यात आणलेल्या "गांधी विरुद्ध गांधी" च्या सीडीला हुडकले, अपेक्षेप्रमाणे टेबलावरच सापडली. लगेच तिची रवानगी जमिनीवर केली. मी पण काही ऐकणार नव्हतो. तसा माझा भुता-प्रेतांवर विश्वास नव्हता, ना घडणार्‍या घटनांच्या अर्थपूर्णतेवर. पण आल्या परिस्थितीला तोंड देणेही भागच होते. अजूनही माउस शेपटीच्या बळावर टेबलावरून खाली लटकत होता. स्पीकर वगैरे बिनमहत्त्वाची मंडळी अजून खोक्यातच लपून होती. नव्या संगणक सेलेरॉन नसून सायमन आहे असा मला भास व्हायला लागला.

"भोगले जे दुःख त्याला सुख म्हणावे .. - कंग्रॅज्युलेशन्स! यू हॅव वन अ फ्री आय-पॉड नॅनो". आशाबाईंच्या निराशामय गाण्यामध्ये किरकिर्‍या आवाजातल्या उपटसुंभ जाहिरातीने माझी चांगली झोपमोड केली. मगाशी लटकणाऱ्या माउसला, त्याची शेपटी गालाखाली घेऊन मी जो आधार दिला होता त्याचे वळ गालावर उमटले होते. "गांधी वि. गांधी" याची सीडी आणि डबा यांनी टेबलाच्या पायथ्याशी विरुद्ध दिशेत झेप घेतली होती. डोळे किलकिले करून पाहिले तर समोर अर्धवट टाइप झालेला रिपोर्ट तसाच माझ्याकडे आ वासून पाहत होता. आणि भिंतीवरचे घड्याळ मला दोन्ही हात जोडून नमस्कार करत होते. काय? बारा? xxxx. अजून प्रेझेंटेशनची तयारी उरलिये.

ही आहे विद्यार्थी"दशा". कायम काहीतरी "ड्यू" असणे आणि ते जिवाचा आटापिटा करून वेळच्या वेळी सबमिट करणे ही "ड्यूटी". आणि सबमिशन म्हणजे शरण जाणे. या दोन शब्दांचे उगम असे असतील हे आता मला कळले. जुलूम जबरदस्तीने वेळेच्या मागे धावत राहण्याचे शिक्षण असे चालूच राहते. कधी कुणाचे बघून लिही, कधी कामे वाटून घे, त्यातूनही स्वतःचे वेगळेपण जप असे प्रकार करत करत विद्यार्थीदशा माणसाला घडवत जाते. आणि त्यातूनच घडतात किंवा बिघडतात आपल्या आजूबाजूची माणसे. अवास्तव अपेक्षांचे मोठे ओझे वागवण्याची आणि त्याविषयी तक्रारी करत राहण्याची एवढी सवय होते की त्या स्वतःहून निर्माण केल्या जातात. अशी माणसे स्वतःचे आणि इतरांचे आयुष्य याच चक्रात भरडत राहतात. उदाहरणार्थ आमचे शिक्षक चेंग, हे टोपणनाव नाही चिनी नाव आहे, ज्यांच्या वर्गात उद्या आमचा ’निक्काल’ लागणार आहे.
------

"आमच्या वेळी किती अभ्यास होता माहितिये का? १५-१५ पौंडांचे एक एक पुस्तक होते", चिनी पुस्तकाबद्दल, चिनी ढंगात, जवळपास चिनीच वाटणार्‍या इंग्रजीत त्यांनी आम्हाला पुन्हा एकदा ऐकवले. त्या पुस्तकांचा वापर करायला माझे हात शिवशिवत होते. काल रात्रीची झोप बदले की आग में सारखी डोळ्यांवर चाल करून येत होती. त्यातून ३० वर्षांपूर्वीच्या चिन्यांच्या चुकांची उजळणी, आजच्या खंद्या तरुण पिढीला पुन्हा एकदा झोपवत होती. "आजचे प्रेझेंटेशन ३०% चे आहे याची आठवण करून देऊन स्वतः शेवटच्या बाकावर विराजमान झाले".

१-२ मिनिटांच्या खटपटीनंतर प्रोजेक्टर पेटला व आमच्या भविष्यातला अंधकार कमी झाला. एकेका स्लाइड वरून घसरत धन्यवाद पर्यंत पोहोचलो आणि हुश्श केले. "कुणाला काही प्रश्न असतील तर..." (कुणाला म्हणजे चेंगसरांना, जशास तसे न्यायाने मुले तर नेहमीच सर्वज्ञ असतात.) असे म्हणून मी चेंडू पेंगणार्‍या चेंगच्या पुढ्यात ढकलला. पण ही चेंगपेंग खूपच दिक्भूलक ठरली. माझ्या सरपटी रबरी चेंडूच्या उत्तरात त्यांनी सीझनच्या चेंडूने एकावर एक उसळते प्रश्न टाकले. सगळेच नो बॉल पण पंचांच्या गोलंदाजीने सगळे अंदाज गोल करून टाकले.

आणि नहमीप्रमाणे दुखापतीने हैराण असे आम्ही पुढच्या सामन्याची तयारी करायला परतलो.

अमेरिकेतील रोजचा प्रवास

आज कविता सोडून काहीतरी दुसरे लिहिण्याचा मूड आलाय. दुसरे काही म्हणजे गद्य. पुलं म्हणतात त्याप्रमाणे गद्य नाही ते पद्य आणि पद्य नाही ते गद्य हे अगदी खरेय. असो. आधी बराहा.कॊम चे आभार. त्यांनी जरा लिहायची सोय केलीये मराठीतून. असो.

विचार अगणित आहेत त्यामुळे सुरुवात करणे जरा कठीणच. म्युन्सिपाल्टीच्या मजुराला "जा, रस्त्यावरचे खड्डे बुजव" असे सांगितले, तर तो जसा बुचकळ्यात पडेल तशी काहीशी अवस्था आहे. रस्त्यावरून आठवले, ट्रॉलीत (शाळेची बस) बसून दररोज हजार धक्के खाताना देशातले रस्ते बरे असे वाटत राहते. आणि देशात याच्या उलट वाटते हे सांगणे न लगे. "यू हॅव प्लेंटी ऑफ कंप्लेंटी, इट्स युवर स्वभाव", एक इंग्रजाळलेला मित्रवर्य स्व भाव खात सांगतो. बसमधे बसून धक्के न लागून घेणे हे आपल्या बस मधे नसले तरी तो स्वभावाचा भाग कसा बनतो देव जाणे.

अमेरिका म्हटले की आपल्या डोळ्यासमोर तरळतात उंच उंच इमारती अन त्यांच्या काचांइतकेच गुळगुळीत रस्ते. रस्त्यात पाहाल तर प्रतिबिंब दिसेल. पण प्रत्यक्षात मात्र चालताना रस्ता न पाहाल तर प्रतिबिंब बघणेबल राहणार नाही. तसे म्हटले तर इथल्या म्युन्सिपालट्या कायम हा ना तो रस्ता दुरुस्त करतच असतात, त्यामुळे रस्त्यावरून जाताना सगळ्या लेन्स वाहनांसाठी मोकळ्या असणे कठीणच. अजस्र वाहने, जी ऑटोमॅटिक रस्ता बनवतात आणि त्यांच्या बाजूला एक पोलिसकाका हे दृश्य अगदी नेहमीचे आहे. इथल्या पोलिसकाकांना लोक जाम घाबरतात. पोपटी जॅकेट आणि त्यावर मोठ्या अक्षरात पोलिस असे लिहिलेले हे नमुने रस्त्याच्या मध्यभागी उभे राहून चित्र विचित्र हातवारे करत असतात. आणि गाड्या शांतपणे इथून तिथून ये जा करत असतात. बसमधे बसून मी निरीक्षण करत असतो आणि शांतपणाने चाललेल्या या गर्दीत विचार करतो. कुठे हॉर्न नाही कुठे गोंगाट नाही कौतुकास्पदच.

तसा अमेरिकन माणसांचा समंजसपणा, एकमेकांविषयीचा आदर हे एक कोडेच आहे. इमारतीचे दार उघडणारा माणूस मागच्या व्यक्तीच्या अंगावर ते बंद होऊ नये म्हणून पकडून ठेवतो, रस्त्यावर अनोळखी माणूसही हाय करतो पण हाच अमेरिकन बसमधे पसरून बसला की दोन जागा खातो आणि हालतही नाही. त्यांची बससंस्कृती जरा वेगळी असावी. इअरफोनचे दोन बोंडुक कानात टाकून बसभर ऐकू येईल एवढ्या आवाजात गाणे लावले असताना त्याच्या मेंदूकडून अजून काही अपेक्षा करणेही तसे गैरच म्हणा. पण यांचे कर्ण कवचकुंडले घालूनच जन्मत असावेत, कारण जवळपास प्रत्येक अमरू आपल्याहून हळू आवाजात बोलतो अन ऐकलेले समजतो पण.

इथे सरकारी बशींचा/ट्रेन्सचा वापर तसा कमीच. विद्यार्थीवर्ग, गरीब-गुरीब अमरूजन आणि देशी-चायनीज कर्मचारीवर्ग यांचा प्रामुख्याने भरणा. बाकी सगळे कारसेवा करण्यातच पुण्याई मानणारे आणि रोज वाढणार्‍या कोंडीच्या आणि गॅसच्या भावाच्या नावाने खडे फोडणारे. आवळलेल्या टायमधून प्रदूषण आदि कल्पना यांच्या गळी उतरवणे कठीणच. कधी-कधी यांच्या पर्यावरण-जागृतीविषयक कल्पना पण अचाट असतात - आता परवाच पृथ्वी-दिवस साजरा झाला आमच्या शाळेत. त्यात एक उपक्रम राबवला तो असा - प्रत्येकाने एका पृथ्वी-दिवस कूपन चे प्रिंटाउट काढायचे आणि ते रिसायकल पेटीत टाकयचे. वाह! मान लिया इनको. यांना सांगितले की शक्यतो एका कारमधून अनेक जण एकत्र प्रवास करा तर हे ऑफिस मधून एकट्याने आल्यावर घरच्यांना घेऊन पुन्हा छोटी चक्कर मारून येतील.

असो. तर एकूण काय - घरोघरच्या चुली मातीच्या नसल्या तरी भाकरीचा प्रवास खडतरच.